Xứ Huế không chỉ mộng mơ với vẻ đẹp nên thơ mà còn làm say lòng người bởi một truyền thống ẩm thực tinh tế, cầu kỳ. Những ai yêu và say mê mảnh đất Huế sẽ không thể quên hương vị của một món ăn dân giã đậm tình người, luôn níu chân bất kỳ du khách nào, đó là Cơm hến.
Cách cầu Tràng Tiền vài trăm mét về phía hạ lưu sông Hương, có hai doi đất cây cối xanh tươi do phù sa bồi đắp qua mấy ngàn năm mà thành. Truyền thuyết kể rằng hai doi đất này tượng trưng cho hai con vật oai linh chầu vào kinh thành nơi vua ngự nên người xưa mới đặt tên chữ là Thanh Long và Bạch Hổ. Còn dân gian thì gọi nôm na là cồn Hến, bởi lớp phù sa màu mỡ lắng đọng ở đây là nơi sinh sôi, phát triển rất thuận lợi của loài hến.
Hến của xứ Huế ngon và đặc biệt hơn ở bất cứ nơi đâu. Có lẽ vì tạo hóa đã ưu ái cho nơi đây cả một Cồn hến… Cồn hến được coi như mỏ hến, thuộc làng Cồn, xã Hương Lưu, phường Vĩ Dạ, cách trung tâm thành phố Huế chừng vài km. Đó là nơi vẫn giữ được vẻ đẹp thanh bình, cổ kính tựa như dòng sông Hương. Phù sa của sông đã cho những con hến ngọt lành, sinh sôi nảy nở để người Huế có bát canh ngon, có món Cơm hến nặng tình, nặng nghĩa với những người xa xứ.
Cơm hến xuất phát từ tầng lớp bình dân vùng cồn Hến ven sông Hương, có thời từng được tiến vua, trở thành món ăn cung đình. Đây là món ăn dễ tìm kiếm khi du khách đến thăm Huế. Cơm hến tuy là món ăn dân dã có khắp mọi nơi dù ở thôn xóm hay đường quê, nghèo mà vẫn sang, đậm đà hương vị.
Món ăn bình dị mà chứa đựng bao kỳ công của người chế biến. Hến được đem về rửa sạch, đun sôi rồi cho vào nước lạnh để tách lấy thịt. Thịt hến và nước hến trong là hai vị chủ đạo của Cơm hến, ngoài ra không thể thiếu những thứ gia vị như: mắm ruốc, rau bắp cải, tóp mỡ, ớt màu, đậu phụng nguyên hạt rang dầu, khế chua, rau thơm, bạc hà hay dọc mùng, bắp chuối thái chỉ, nước mắm, hạt tiêu, hành, muối mè, bì lợn rang giòn.
Cơm để làm cơm hến phải nấu vừa chín tới, không dẻo, để nguội rồi được đánh tơi ra từng hạt, ủ trong rá được đậy lá chuối lên trên. Tất cả đều ăn nguội, chỉ có nước hến phải được giữ cho nóng sôi trên bếp. Bát cơm hến được rải lên trên một lớp hến xào, rồi lần lượt cho dúm chuối bào, vài lát khế, ít giá sống, vài cọng rau muống chẻ, nửa thìa đậu phộng rang dầu, dăm bảy miếng da heo chiên phồng, ít hành phi, thìa ruốc, vài lát ớt đỏ…
Thoáng chốc tô cơm đã đầy thơm phức tỏa ta một thứ mùi thơm đặc biệt, mùi thơm dâng lên mũi, vị ngọt thấm vào đầu lưỡi, chất béo lan trong miệng…Bên cạnh đó là bát nước hến nóng hổi, hương thơm lan tỏa như mời mọc, quyến rũ, không gì ngọt đượm như nước hến, thứ nước chắt lọc từ những con hến được tắm dòng nước sông Hương. Bạn không chỉ ăn mà còn đang thưởng thức hương vị của từng sản phẩm trong bát cơm hến, mọi tế bào, mọi giác quan được cộng hưởng, tạo nên một âm hưởng đặc biệt thật khó quên.
Những bát Cơm hến thơm thảo vẫn kĩu kịt trên gánh hàng rong với tiếng rao nhỏ nhẹ, một tô chỉ khoảng 20.000 đồng nhưng ngọt ngào và rất Huế trên từng con phố, phải chăng vì thế mà Cơm hến trở nên đậm đà đến lạ. Rồi Cơm hến là hai tiếng gợi thương, gợi nhớ đối với những ai “phải lòng” cái nét thanh tao của chốn kinh kỳ. Bởi cơm hến là một phần cốt cách, tâm hồn của của người Huế, góp phần tôn vinh sự giản dị, mộc mạc, thanh đạm mang đầy chất Huế trong mắt bạn bè bốn phương.